شهرداری تربت جام
اقتصاد و محصولات
(کشاورزی، دامپروری، صنایع و معادن)
شریفه مدرس احمدی
اقتصاد و محصولات(کشاورزی، صنایع و معادن)
گردآورندگان: شریفه مدرس احمدی- نوشین رکنی- ادریس محمدی
مقدمه(بخش کشاورزی)
تربت جام قطب تولید محصولات کشاورزی در شرق ایران است به گونه ای که بیشترین جمعیت افراد شاغل در این حوزه را در میان سایر شهرستان های استان خراسان رضوی دارد با این وجود در سال های اخیر به دلیل عدم استفاده پایدار از منابع آبی موجود و کشت بی رویه و غیر اصولی در کنار بحران خسک سالی و کاهش بارندگی، کشاورزی و اشتغال مبتنی بر آن با چالش های عدیده ای مواجه گشته است. در تربت جام در حالی بیش از ۹۰درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی مصرف می شود که نزدیک به۹۲ درصد این آب از منابع زیر زمینی تامین می گردد.
این شهرستان رتبه اول در تولید محصولاتی نظیر خربزه، جو، گندم و بسیاری از صیفی جات را در سطح استان خراسان دارد، و به همین دلیل منابع آبی بیش از پیش رو به اتمام است. لذا بسیاری از کشاورزان خورده کار به سمت تغییر در الگوی کشت، با هدف افزایش بهره وری رفته اند. امروز کشت زعفران و پسته در مناطق مختلف تربت جام رو به افزایش است به گونه ای که این ناحیه تبدیل به یکی از قطب های تولید زعفران در کشور شده است. ترجبین و یا گزانگبین از دیگر محصولات کشاورزی است که بومی این منطقه می باشد و شهرت جهانی دارد.
در بخش صنعت در گذشته تنها چند کارخانه تولید محدود در زمینه مواد غذایی در کنار کارخانه قند و آرد در بخش صنعت تربت جام وجود داشته است، لیکن در سال های اخیر با گسترش شهرک های صنعتی و استقرار صنایع مادر نظیر کارخانه سیمان و فرآوری سیلیس چشم انداز صنعتی در این شهرستان روشن به نظر می رسد.
در بخش هواشناسی شهرستان تربت جام دارای یک ایستگاه هواشناسی می باشد که در شهر تربت جام مستقر است این ایستگاه از نوع سینوپتیک اصلی می باشد که در سال۱۳۷۱ تاسیس شده است. شهرستان تربت جام در ارتفاع ۹۵۰ متری از سطح دریا قرار دارد.
میزان تولید محصولات زراعی آبی :
بیشترین میزان تولید محصولات زراعی آبی در استان متعلق به شهرستان تربت جام با سهم ۱۲ درصد می باشد.
انواع محصول:سبزیجات غده ای-سیب زمینی-کدو-بادمجان-پنبه-پیاز-جارو-جو-چغندر علوفه -چغندر قند -خربزه-خصیل(ووارزن علوفه ای)-خیار-ذرت خوشه ای(ورگم)-ذرت علوفه ای-سبزیجات برگی-سیر خشک-شبدر-شلغم و هویج علوفه ای-طالبی-عدس-فلفل قرمز-کدو بذری-کلزا-کنجد-گندم-گوجه فرنگی-لوبیا-نخود-هندوانه-هندوانه بذری–یونجه – زیره سبز – زعفران
گروه محصولات گلخانه ای :
در این گروه محصولاتی مانند: خیار،گوجه فرنگی، انواع فلفل، بادمجان، توت فرنگی، گیاهان دارویی، و … قرار می گیرد.
انواع محصولات باغی:
آلبالو-آلو-انارآبی-انجیرآبی-انگورآبی-توتدرختی-بادامآبی-بادامدیم-پستهآبی-زردآلو-زرشک- سیب-شلیل-عناب- گردو-گلابی-گلستان(گلمحمدی)- گیلاس-هلو
پرورش دام و طیور
شهرستان تربت جام با تولید ۳۴۰۱تن گوشت قرمز معادل ۶/۴درصد سهم گوشت قرمز تولیدی استان و با تولید۴۷۹۲۷تن شیر معادل۱/۵ درصد سهم شیر تولیدی استان را در آمار سال ۱۳۹۵ دارا می باشد که در هر ۲ محصول فوق رتبه سوم استان را داراست.
آب خاک
شهرستان تربت جام دارای یک سد به نام سد مَلو با نوع سد خاکی با هسته رسی که ارتفاع سد از کف۲۱ متر می باشد. حجم مخزن۹۴/۲ میلیون متر مکعب می باشد که حجم آب قابل تنظیم ۲۵/۱ میلیون متر مکعب است و در سال۱۳۹۰این سد به بهره برداری رسید.
رودخانه های مهم شهرستان تربت جام شامل رودخانه های تیمنک، بردو، جام رود
منابع طبیعی
وضعیت منابع طبیعی شهرستان تربت جام
تربت جام با۴۷۵۸۹۴هکتار منابع طبیعی، دارای ۳۹۰۷۸ هکتار جنگل های طبیعی و۳۲۵۸هکتار دشت کاشت و ۵۵۹۷هکتار بیشه زار و درختچه زار در بخش جنگل می باشد.
این شهرستان در بخش مرتع دارای۹۴۹۸ هکتار مراتع متراکم، ۱۸۹۰۴۵هکتار مراتع نیمه متراکم و۲۱۶۹۴۲۰ هکتار مراتع کم تراکم است و ۱۲۴۷۶ هکتار هم پدیده های بیابانی فاقد پوشش گیاهی را شامل می شود. شهرستان با تولید ۱۱۷۷۹۰تن علوفه در مراتع میزان تولید محصولات غیر چوبی مراتعی را در سال ۱۳۹۵ دارا بوده است.
(ماخذ: اداره کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان خراسان رضوی)
در بخش دام پزشکی، شهرستان تربت جام دارای یک آزمایشگاه تشخیص، ۸مرکز درمانی،۶ مرکز مایع کوبی، ۸داروخانه دام، یک کشتارگاه دام و طیور، یک پست قرنطینه داخل استانی و یک خانه بهداشت دام و ۳ پست دام پزشکی می باشد.
(ماخذ: اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی)
در بخش نظام بهره برداری شهرستان تربت جام دارای۶تعاونی تولید، ۱ سهامی زراعی، ۱ اتحادیه است که ظرفیت۲۰۳۰نفر عضو را دارا می باشد و سطح زیر کشت این اراضی حوزه ۷۳۵۰ هکتار در بخش دیم، ۲۷۲۰۸ هکتار آبی است که مجموعاً ۳۴۵۵۸ هکتار اراضی سطح زیر کشت را داراست.
بخش صنعت
بخش صنعت با بهره گیری از سرمایه های فیزیکی متراکم شده، منابع طبیعی و مواد خام ، نیروی انسانی و دانش فنی قادر است در تامین بسیاری از مایحتاج زندگی انسان و رشد اقتصادی جوامع و نیز افزایش سهم کشورها در تجارت بین المللی به ویژه در قرن اخیر نقش ایفا نموده و به همراه آن رقابت در بازار محصولات صنعتی را فشرده تر نماید.
با این حال صنعت، موتور توسعه اقتصادی بسیاری از جوامع بشری که حتی فاقد منابع طبیعی قابل توجه می باشند، شده است. به گونه ای که این جوامع در کنار دستیابی به رشد صنعتی، قادر شده اند به سهم قابل توجهی در تجارت بین المللی دست پیدا کنند. شهرستان تربت جام دارای یک شهرک صنعتی است که در این حوزه با۶۵ واحد تولیدی، صنعتی دارای پروانه بهره برداری مشغول به فعالیت است. که از این تعداد۴۷ واحد به صورت فعال و۱۸ واحد به صورت غیر فعال می باشد و طرح های مهم در حال احداث شهرستان۳ واحد می باشد.
وضعیت اشتغال واحدهای صنعتی و طرح های در حال احداث شهرستان تربت جام با ۶۵ واحد دارای پروانه بهره برداری در حدود۱۳۸۹نفر اشتغال رسمی واحدها می باشد که۹۶/۱درصد از کل اشتغال شهرستان را به خود اختصاص داده است.
| تعداد واحدهای دارای پروانه بهره برداری | تعداد اشتغال رسمی واحدها | درصد از کل اشتغال شهرستان | تعداد طرح های بزرگ در حال احداث | تعداد اشتغال رسمی طرح های بزرگ در حال احداث | درصد از اشتغال کل شهرستان | مجموع اشتغال واحدهای صنعتی و طرح مهر در حال احداث | درصد اشتغال کل شهرستان |
| ۶۵واحد | ۱۳۸۹نفر | ۹۶/۱درصد | ۳واحد | ۹۹۰نفر | ۴۰/۱درصد | ۲۳۷۹نفر | ۳۷/۳درصد |
توضیحات :با توجه به اینکه اشتغال شهرستان طبق سرشماری سال۱۳۹۲ و آمار داده تعاون کار و رفاه اجتماعی ۷۰۵۷۲نفر می باشد پس سهم اشتغال صنایع از کل اشتغال شهرستان در حدود۳۷/۳درصد می باشد.
آخرین وضعیت طرح های در حال احداث و احداث شهرستان تربت جام
از مجموع طرح های در حال احداث شهرستان ،سه پروژه بزرگ شرکت سیمان غرب آسیا-شرکت شیشه آذر مینا- شرکت سیلیس فرآور و مجتمع فولاد تربت جام در حال اجرا می باشد و کارخانه آرد و کارخانه قند جام جزء طرح های احداث شده این شهرستان می باشد.
مجتمع سیمان غرب آسیا: این پروژه در زمینی به مساحت۲۰۰۰۰۰ متر مربع و زیربنای۴۸۰۰۰ درحال تولید سیمان بوده و پروانه بهره برداری واحد در دست اقدام می باشد. این کارخانه ظرفیت تولید سالانه ۵/۱میلیون تن کلینکر را دارد و جدا از ظرفیت بالای کارخانه در تولید سیمان با بهره برداری از این طرح می توان کمک شایانی به رشد اشتغال در منطقه کرد. تا کنون بیش از ۶۹۵۳۲۰۳ ریال ( در حدود۷۰۰ میلیارد تومان)سرمایه گذاری و اشتغال در حدود ۲۵۰نفر را فراهم کرده است. از جمله مشکلات واحد تولیدی کمبود منابع آب برای تولید با ظرفیت کامل واحد تولیدی، نبود جاده دو طرفه و استاندارد و همچنین کمبود منابع مالی برای سرمایه در گردش می باشد.
شرکت شیشه آذر مینا: شهرستان تربت جام دارای معادن بسیار سیلیس با خلوص۹۷درصد است این موضوع صنعت گران را (به ویژه بخش خصوصی) بر آن داشته تا تربت جام را به یکی از تولیدکنندگان اصلی شیشه در کشور تبدیل کنند. بر همین اساس در شهرستان سرمایه گذاران بخش خصوصی از سال۹۲ به بهره برداری از یکی از معادن سیلیس پرداخته و به منظور استفاده از عنصر استخراج شده از معادن، شرکت شیشه آذرمینا را در زمینی به مساحت۲۰۰۰۰۰متر مربع و زیر بنای ۷۳۹۷۸ متر مربع ، تاسیس و اجرا کرده اند. مبلغ سرمایه گذاری بیش از۴۰۰۰میلیارد ریال، اشتغال حال حاضر در حدود۱۵۰نفر و پیشرفت فیزیکی پروژه به دلیل کمبود منابع مالی بسیار کند می باشد.
شرکت سیلیس فرآور جام: این پروژه در زمینی به مساحت۶۹۰۴۸متر مربع در زیر بنای۱۰۳۰۰متر مربع در حال اجرا می باشد. مبلغ سرمایه گذاری در حدود۱۰۰۰میلیارد ریال، اشتغال حال حاضر ۲۵نفر و پیشرفت فیزیکی پروژه بیش از۹۹درصد می باشد.
مجتمع فولاد تربت جام: این مجتمع ظرفیت تولید سالانه یک میلیون تن فولاد را داراست و با راه اندازی آن یک هزار شغل به صورت مستقیم و هزاران نفر به صورت غیر مستقیم ایجاد می نماید.
کارخانه قند جام: به دلیل فراوانی چغندر قند در این ناحیه کارخانه قند در ۱۷کیلومتری تربت جام –تایباد ایجاد شده است. کارخانه قند تربت جام در سال۱۳۵۲ با مالکیت خصوصی به بهره برداری رسیده و نوع محصول تولیدی این واحد شکر سفید از نوع چغندر قند و یا تصفیه شکرخام است و با ظرفیت تقریبی روزانه ۱۵۰۰تن فعال می باشد.
کارخانه آرد: این شهرستان هم چنین دارای یک کارخانه آرد (جام حصار)با ظرفیت رسمی تولید۲۰هزار تن و تولید و تامین آرد مورد نیاز شهرستان مشغول می باشد.
بخش معدن
یکی از مهم ترین و اساسی ترین پایه های اقتصاد هر کشوری منابع طبیعی و ذخایر تحت الارض آن کشور است. نقش معادن و صنایع در رشد اقتصادی هر کشوری انکار ناپذیر است. معادن،تامین کننده مواد اولیه مورد نیاز بسیاری از صنایع بوده و در امر خود کفایی صنعتی، ایجاد اشتغال مواد و افزایش تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه یک کشورنقش بسزایی دارند.
طبق آخرین بروز رسانی سازمان صنعت، معدن و تجارت شهرستان تربت جام در دی ماه۱۳۹۶تعداد معادن دارای پروانه بهره برداری در حوزه استحفاظی شهرستان تربت جام۲۲عدد بوده که از این تعداد۱۱معدن فعال و ۱۱مهدن دیگر غیر فعال می باشد.
معادن فعال شهرستان تربت جام
۱-معدن گل بانو: در۶۹ کیلومتری شمال شرق تربت جام ،جاده صالح آباد در روستای قلعه گک به استخراج زغال سنگ مشغول است در این معدن با اشتغال۱۵نفر ، زغال سنگ را با ذخیره قطعی۵۸ هزار تن، استخراج اسمی۳۰۰۰تن ، و با ۵۸۱ میلیون ریال سرمایه گذاری اولیه، این ماده معدنی را حدوداً ۳تن در روز استخراج می کند.
۲-معدن ملک آباد: این معدن در۱۴۷کیلومتری شمال شرق تربت جام، صالح آباد بعد از روستای کا ملک آبادقرار دارد، که با سرمایه اولیه۳۷۹۴میلیون ریال به بهره برداری رسید. در این معدن ماده معدنی باریت به میزان۱۵تن در روز با استخراج اسمی۲۰۰۰تن استخراج می شود. ذخیره قطعی این معدن۳۶هزار تن پیش بینی شده است و تعداد۱۸ نفر در آن مشغول به کار هستند.
۳-معدن سیرزار: این معدن در۴۷ کیلومتری شمال غربی تربت جام جاده تربت جام – مشهد – روستای محمودآباد،بعد از روستای چشمه جوهر واقع شده است. این معدن با سرمایه اولیه۲۴۸۱۶میلیون ریال برپاگردیده است. ماده معدنی آنتیموان در این معدن در حدود۵ تن در روز با استخراج اسمی۱۵۰تن به وسیله۱۸ نفر شاغل در این معدن استخراج می شود.ذخیره قطعی این معدن ۱۲هزار تن درنظر گرفته شده است.
۴- معدن کوه آشتی: معدن کوه آشتی واقع در ۵/۴۹کیلومتری شمال غربی تربت جام، جاده تربت جام- مشهد در روستای ابدال آباد با سرمایه۱۹۱۴۲میلیون ریال به بهره برداری رسیده است.ماده معدنی آهک و مارن با استخراج اسمی۱۰۰هزار تن به وسیله۲۱نفر شاغل در این معدن با ذخیره قطعی۶۰۰۰۰هزار تن و۲۰۰۰۰هزار تن استخراج می شود.
۵-معدن بشیرآباد: این معدن در۳۲ کیلومتری شمال غربی تربت جام، جاده تربت جام –مشهد واقع در جاده رحیم آباد نرسیده به تیمنک سفلی لاشه را با استخراج اسمی ۱۰۰۰۰تن و ذخیره قطعی ۱۷۰هزار تن استخراج می کند. معدن۵ نفر اشتغال داشته و با سرمایه گذاری اولیه ۵۶۶میلیون ریال به بهره برداری رسیده است.
۶-معدن جام: این معدن در۳۵ کیلومتری شمال تربت جام ، جاده تربت جام- مشهد در جاده رحیم آباد نرسیده به تیمنک سفلی واقع شده است در این معدن با۹نفر شاغل و سرمایه اولیه ۵۴۲۹ میلیون ریال به سنگ لاشه با استخراج اسمی۱۰۰۰۰ تن و ذخیره قطعی۹۹۴ هزار تن و میزان ۳تن استخراج در روز مورد بهره برداری قرار گرفته است.
۷-معدن کوهساران: معدن کوهساران در۳۴کیلومتری شمال غربی تربت جام جاده تربت جام – مشهد- جاده رحیم آباد نرسیده به روستای تیمنک سفلی واقع است. این معدن با سرمایه گذاری اولیه۷۳۱ میلیون ریال و اشتغال ۱۱نفر مشغول به فعالیت است. در این معدن سنگ لاشه با ذخیره قطعی ۸۰ هزار تن و استخراج اسمی۱۱۰۰۰ تن و به میزان۳۰۰تن در روز استخراج می شود.
۸-معدن کوهستان جام: این معدن در ۴۵ کیلومتری شمال شرق تربت جام – موسی آباد، روستای درس آخوند به بهره برداری از سنگ لاشه می پردازد. این معدن با اشتغال۵ نفر و با سرمایه اولیه۴۱۲۱ میلیون ریال به بهره برداری رسیده است. ذخیره قطعی ۹۱۴هزار تن و استخراج اسمی۱۰۰۰۰ تن و روزانه به میزان مورد سفارش از این معدن می توان استخراج کرد.
۹-معدن شاه توت: این معدن در۹۰کیلومتری شمال تربت جام صالح آباد روستای شاه توت قرار گرفته است ماده معدنی ویتریا و باریت با ذخیره قطعی۱۰هزار تن و استخراج اسمی۱۲۰۰تن و به میزان ۵تن در روز در این معدن استخراج می شود. تعداد ۵ نفر با سرمایه اولیه۱۶۱۸میلیون ریال در معدن شاه توت مشغول به کار هستند.
۱۰-معدن جهان آباد: معدن جهان آّباد واقع در۲۳ کیلومتری شمال شرق جاده تربت جام- مشهد؛ ۱۸کیلومتری جاده موسی آباد با سرمایه اولیه۱۲۴۷۶ میلیون ریال و اشتغال۷ نفر فعال می باشد. شن و ماسه با ذخیره قطعی ۳۴۰۰ هزارتن ،۱۵۰۰۰۰تن استخراج اسمی و به میزان۲۵۰تن در روز استخراج می شود.
۱۱-معدن سماخون: معدن سماخون واقع در۳۵کیلومتری شمال تربت جام در جاده تربت جام-نصرآباد بین روستای حسن آباد و سماخون با سرمایه اولیه۱۳۶۶۶ میلیون ریال و اشتغال ۵ نفر فعال می باشد.شن و ماسه با ذخیره قطعی۱۱۰۰ هزار تن ، استخراج اسمی ۱۰۰هزار تن که به عبارتی به میزان ۵۰تن در روز استخراج می شود.
در شهرستان تربت جام تعداد۱۱معدن غیر فعال به علت مشکلاتی نظیر: وقوع سیل- کمبود تقاضا و عدم وجود مشتری ثابت-کمبود سرمایه و نقدینگی جهت سرمایه در گردش و تجهیز معدن- خرید ماشین آلات و حفر تونل- خام فروشی- نبود واحد فرآوری ماده معدنی و دور دست بودن محل از کارخانه جات فرآوری-ممانعت های محلی و سازمان منابع طبیعی از استخراج ماده معدنی-رکود بازار و… وجود دارد. واحد های معدنی غیر فعال به شرح ذیل می باشد:
معدن کیمیاکک توس-معدن جام-معدن اولنگ مرغی-معدن چاهک-معدن چنارک-معدن کوه بادری-معدن قلعه سرخ- معدن کالشور- معدن پرهام-معدن یکه توت-معدن تیمنک