جاذبه های گردشگری

سید اسماعیل اسحاقی

ابدال آباد

ابدال آباد در فاصله ۴۰کیلو متری شمال غرب تربت جام در ۱۰کیلو متری شهر نصرآباد واقع شده است روستای کوهستانی دارای باغ های میوه به خصوص باغ های گیلاس و آلبالو و وجود کوه های به هم چسبیده و آبشاری زیبا که باعث شده تا خیل کثیری از گردشگران در فصول مختلف سال به این روستا سفر نمایند و از جاذبه های طبیعی و مناظر زیبای آن لذت ببرند. ابدال آباد بهشت تربت جام است وجود ده ها هکتار باغ، رودخانه خروشان، آبشارها و چشمه های جوشان ویژگی های منحصر به فرد ابدال آباد است. این روستا در دهستان بالا جام قرار دارد و بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵ جمعیت آن ۲۱۹۲نفر(۵۰۵خانوار) بوده است.

علاوه بر جنبه گردشگری این روستا وجود تعدادی آثار و محوطه تاریخی بر زیبایی و اهمیت این روستا افزوده است، قلعه ابدال آباد یکی از این آثار تاریخی است که فضای وسیعی را در بر دارد و مشتمل بر۹ برج است که بر جه به صورت سه طبقه بوده که تقریباً تمامی آن ها سالم هستند و یک باروری عظیم و حصاری پیرامون قلعه و خانه های مسکونی داخل آن که هنوز تعدادی از آن خانه ها جهت سکونت استفاده می شوند. این قلعه بهنام قلعه ابدال آباد خان معروف بوده و ازاواخر دوره صفوی تا دوره قاجار مسکونی بوده و با شمار۱۴۳۰۲-۱۶/۱۲/۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. حمام روستای ادال آباد یکی دیگر از این آثار است که هم همزمان با ساخت قلعه احداث گردیده و متعلق به اواخر دوره صفوی و بعد از آن می باشد. و با شماره۱۴۳۳۳-۱۶/۱۲/۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تپه باغ احمد محوطه تاریخی دیگری است که سفال های متراکم بر سطح آن از دوره تیموری و صفوی می باشد این تپه نیز با شماره۱۴۳۰۴-۱۶/۱۲/۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

 

آبشار بردو

روستای بردو در غرب روستای کاریزنو از توابع تربت جام و با فاصله حدود۵۰ کیلومتری از شهرستان تربت جام قراردارد. روستای بردو یکی از زیبا ترین و بکرترین تفریح گاه های تربت جام است. کوهستان مجاور آن دارای چشمه سارهای بسیار زیبا با آب فراوان است که آب آن ها جمع آوری شده و برای آبیاری باغات و زمین های کشاورزی هدایت می شود. با وجود خشکسالی پی درپی این منطقه مانند نگینی درخشان است که روح مسافرین و گردشگران را طراوت می بخشد.

از دیگر جاذبه های این روستا آبشار زیبای بردو است که حدود*** از روستا فاصله دارد. این آبشار در ۲کیلومتری غرب روستای شورآب علیا واقع شده است. آبشار از ارتفاع ۳۰متری بر روی شیار کوه و بر روی شیب صخره ای به پایین می ریزد. ارتفاع آبشار از سطح دریا۱۴۶۰ متر است و در پیرامون آن صخره های خزه بسته مناظر زیبایی ایجاد کرده است. دسترسی به آبشار از طریق جاده ارتباطی فریمان به تربت جام بعد از روستای کاریز نو جاده فرعی روستای شوراب علیا میسر است. در میان تنگه شرقی روستا در فاصله ۲کیلو متری روستا واقع شده است.

باغ کشمیر

این ناحیه که از تپه ماهورهای دیدنی تشکیل شده است در۵۵کیلومتری شمال شهرستان تربت جام قرار دارد منطقه باغ کشمیر در سال۱۳۷۵به مدت پنج سال منطقه شکار ممنوع اعلام شد و سپس در سال۱۳۸۱ به علت وجود جنگل های پسته وحشی تبدیل به منطقه حفاظت شده جنگلی گردید. جنگل ها و توده های درختان پسته وحشی از قدیم الایام در منطقه باغ کشمیر به صورت پراکنده وجود داشته و به عنوان یکی از ذخیره گاه های ژنتیکی برای پسته محسوب می شود بنابراین حفاظت از آن و حفظ و تکثیر طبیعی وحوش از جمله اهداف حفاظت از منطقه می باشد. حیات وحش منطقه قوچ، میش، گراز، گربه وحشی، گرگ، روباه، شغال و پرندگان آن کبک،تیهو، سارگپه، بلدرچین،کلاغ،سبزقبا،شاهین، قمری، سهره، قرقی و عقاب می باشد.

روستای بزد

روستای بزد از توابع شهرستان تربت جام و در۲۰ کیلومتری جنوب غربی این شهر و۱۹۰ کیلومتری مشهد قرار گرفته است. ارتفاع این روستا از سطح دریا۱۲۸۰ متر می باشد. ارتفاعات مشرف به روستا به خصوص کوه های دو شاخ و بزد با چشم اندازهای بسیار زیبا از جاذبه های طبیعی کم نظیر روستاست. آب و هوای آن در زمستان ها بسیار سرد و در تابستان ها معتدل است. این روستا از شمال غرب و غرب به اراضی و مراتع روستاهای شیخ آباد و نخله، از جنوب به روستاهای میانسرا و گوی و از غرب به کوه بزد محدود شده است. آثار تاریخی روستا از قبیل مسجد نور، قبرستان قدیمی ،تپه تاریخی و مجموعه فرهنگی و تاریخی«میر غیاث الدین» نشان گر قدمت طولانی این روستاست. مردم روستای بزد به زبان فارسی با لهجه محلی سخن می گویند. براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵ روستای بزد۲۶۹۰ نفر جمعیت داشته است که در سال ۱۳۸۵ به۳۵۰۰ نفر افزایش یافته است. راه دسترسی به روستا آسفالته و بسیار مناسب می باشد.

در حدود ۳ کیلومتری جنوب روستای (بزد ) مسجد کوچکی با دیوارهای سنگی و گلی مشاهده می شود که به (مسجد خانه نور) شهرت دارد. این مسجد اگرچه ارزش معماری چندانی ندارد اما مکانی بوده که در نزد شیخ احمد جام از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است.

این اثر معماری با زیر بنایی محدود دارای پوشش مسقف با استفاده از تیره های چوبی است. رویهه دیوار گچ اندود بوده و فاقد هرگونه نزئین است. در گوشه ای از بنا حفره ای با در کوچک تعبیه شده که آن را چله خانه شیخ می دانند. به فاصله۲۰۰متری ضلع جنوبی مسجد چشمه جوشانی به نام (نور) واقع است که آب آن وارد حوض زیبای سر پوشیده ای می شود و به احتمال بسیار سقایه مسجد نور بوده اما اکنون به صورت نیمه ویران است.

قله بزد دارای ارتفاع۲۸۵۸ متر از سطح دریاست و دامنه های آن پوشیده از جنگل های زیبای ارس است.

در مسیر قله دو جان پناه وجود دارد. جان پناه دوم( ژنده پیل) که در نزدیکی قله قرار دارد نوساز بوده و بسیار منحصر به فرد است. بالای این جان پناه یک توربین بادی نصب شده و روشنایی آن را تامین می کند. جان پناه ژنده پیل دو طبقه است و دارای تخت، نیمکت، جعبه کمک های اولیه، آینه و از همه مهمتر دارای دو در ورودی پشت سر هم می باشد تا هوای سرد به صورت مستقیم وارد جان پناه نشود.

روستای رونج

در فاصله ۲۶ کیلومتری شمال غرب تربت جام و به فاصله ی کمی از جاده آسفالته ی تربت جام به فریمان واقع شده که در تابستان دارای طبیعتی زیبا و باغ های گیلاس و آبشار بوده که جمع کثیری از طبیعت دوستان را همه ساله پذیرا می باشد و علاوه بر مناظر زیبا، قلعه ی کهنه تاریخی رونج که از یک تپه باستانی وسیع و یک ارگ ویرانه تشکیل شده است نیز از دیگر جاذبه های این روستا می باشد.

آب جاری حاصل از آّب شدن برف های کوه و هم چنین چشمه سارهای کوه های رونج در ابتدای ورود از کوه به روستا دو آبشار نسبتاً متوسط و زیبا را ایجاد کرده است که به همراه آب و هوای معتدل و خنک، درختان یربلند و باغات سرسبز و جوی آب روان اطراف آن منطقه بسیار زیبایی را ایجاد کرده است که هر ساله پذیرای بسیاری از میهمان هایی است که به این روستا می آیند.

علاوه بر آن در نزدیکی  آبشار رونج بقایایی از چند آسیاب آبی هنوز باقی مانده است که در قدیم الایام مردم از انرژی آب برای آرد کردن گندم و محصولات مشابه آن استفاده می کرده اند. برای رسیدن به این منطقه باید از وسط روستا مستقیم بالا آمده و سپس از مسیر رودخانه و یا باغات اطراف به این منطقه رسید. بخش زیادی از این مسیر را به ویژه تا انتهای روستا و باغ های انتهای روستا را می توان با ماشین طی کرد.

آرامگاه شاه قاسم انوار

سید معین الدین علی بن نصیر هارون ابوالقاسم حسینی سرابی تبریزی یکی از صوفیان بزرگ سده هشتم و نهم  هجری قمری است. مقبره وی که از آثار امیرعلی شیرنوایی است در کنار روستای لنگر در۲۴ کیلومتری شمال غربی تربت جام واقع شده است. این بنا بصورت مربع مستطیل با دو ایوان در جبهه های جنوب غربی و شمال شزقی  است و حجره هایی در طرفین ایوان شمال شرقی و ضلع شمال دارد. بنا دارای۸۰/۲۴ متر طول و۶۰/۲۰ متر عرض است. شکل داخلی بنا چهار تاقی است که مقبره منسوب به شاه قاسم در شاه نشین نیم هشت ضلعی شمال شرقی واقع شده است.

ایوان اصلی بنا در حدود۱۰متر طول ۷۰/۶متر عرض و۱۰متر ارتفاع دارد. در حجره سمت راست قبر منسوب به پسر شاه قاسم قرار دارد. به نظر می رسد این بنا به عنوان خانقاه یا لنگر و محل تجمع مریدان مورد استفاده بوده است. در ایوان جنوبی کتیبه جالبی به خط نستعلیق به تاریه۱۰۴۶هـ.ق که حاوی فرمان است نصب شده که حاکی از تخفیف مالیات هفت گروه از مردم تربت جام است.

این بنا در خرگرد جام واقع شده و اکنون خرگرد جام را لنگر می نامند. در خراسان آن زمان نام دو خرگرد(خرجرد) ذکر شده است یکی در خواف و یکی در جام که این خرگرد بعد از دفن قاسم انوار به لنگر معروف گردیه است و خرگرد خولف به همان نام باقی مانده است. لتگر در لغت آنندراج به معنی جایی است که هر روز به مردم طعام برسد. به همین خاطر خانقاه را نیز لنگر گویند.

به طور کلی در خارج بنا مطلقاً کتیبه یا نوشته دیگری از طرف بانی آن به کار برده نشده است لذا احتمال می رود که در بنای مقبره قاسم انوار از اینکه کتیبه و عبارتی ندارد غفلت شده باشد یا این که ساختمان مزار لنگر در زمان حیات امیر علی شیرنوایی تا به همین مقدار رسیده بوده که بانی موفق آن به سرای دیگر شتافته و فرصت اتمام کامل را نیافته است.

روستای لنگر که بنای قاسم انوار در کنار آن قرار گرفته در حدود۲۵کیلومتری جاده تربت جام- فریمان قرار گرفته است.

رباط جام

رباط جام در سمت جنوبی خیابان کوثری شهر تربت جام قراردارد که به صورت یک بنای چهار ایوانی ایجاد شده است. رباط ها همان کاروان سراهای تاریخی هستند که در گذشته محلی برای استراحت مسافران بودند. رباط جام واقع در شهر تربت جام احتمالاً قدمتی به تاریخ تیموریان دارد. فضای ورودی رباط به یک هشتی منتهی می شود و ایوان های شمالی و جنوبی آن در ادامه به فضایی وسیع می رسد که این نقاط به کمک پایه های آجری به چشمه تاق ها تبدیل شده اند. رباط جام در نمای بیرونی بوسیله برج هایی در گوشه ها محصور  شده به گونه ای که برج ها نقش پشتیبان دیوارها را دارند. فضاهای داخلی بنا مشتمل بر ایوان ها و ایوانچه هایی که هر یک به حجره ای منتهی می شود. در پشت حجره ها دالان طویلی وجود داشته که در حکم مال بند یا محل نگه داری چهارپایان بوده است. مصالح ساختمانی رباط آجر و گچ است.

از بخش های مهم این بنا فضای شاه نشین آن است که در بخش فوقانی هشتی ورودی غربی با پوشش گنبد عرقچین و با تزیینات کاربندی احداث شده است. هم چنین فضای داخلی بنا شامل ایوانچه هایی است که هر یک به حجره ای منتهی می شود. نمای بیرونی رباط علاوه بر دیوار اصلی دارای سه برج است. این اثر در تاریخ ۶خرداد۱۳۷۷ با شماره ثبت۲۰۱۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

هم اکنون موزه مردم شناسی تربت جام در این محل دایر می باشد.

مزار شیخ احمد جام

مزار شیخ احمد جام یک موزه کامل معماری از دوره سلجوقی تا کنون محسوب می شود. این بقعه در واقع یک مجموعه است که از بخش های مختلفی چون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلال الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است. البته الحاقات دیگری در این مجموعه وجود دارد که در دوره های مختلف به وجود آمده اند مانند آب انبار ، مسجد زیر زمینی و قبور مجاور مزار.

با توجه به اهمیت معرفی این مجموعه و معرفی شیخ الاسلام احمد جامی نامقی به معرفی آن به صورت مستقل در بخش های دیگر پرداخته شده است.